REČ PO RIJEČ (2094)

PEPELIŠTE

Piše: Dinko Knežević

Kada bilo koja materija sagoreva dolazi do isparavanja vode (beli dim koji se vidi na izlazu iz dimnjaka), isparavanja gasova tzv. volatila (to se oseti kao neprijatan miris kada u gorivu ima više sumpora), razvijanja toplote usled sagorevanja organskog dela goriva (čvrstog i gasovitog) te zaostajanja čvrstog nesagorelog dela – pepela. Pepeo se izdvaja u posebnoj posudi ispod ložišta. Kada se posuda napuni potrebno je isprazniti (kod „smederevca“ obično jedanput dnevno).

Kao što nema kućnog grejanja bez šporeta, dimnjaka i stalnog uklanjanja pepela tako nema ni industrijskog  sagorevanja radi proizvodnje električne struje ili industrijske pare. U pogledu izdvajanja pepela situacija kod industrijskog sagorevanja je dosta slična. Kroz dimnjak odlaze vodena para i gasovi, hemijska energija iz goriva se dalje pretvara u potrebni oblik, a iz kotla se kontinuirano izdvaja nesagoreli (neorganski ostatak) - pepeo. U konvencionalnom sistemu sagorevanja razlikuje više vrsta pepela: šljaka, kotlovski i elektrofilterski (leteći) pepeo.

Nezavisno od mesta izdvajanja uobičajeno se sav pepeo objedinjava i transportuje na deponiju. Deponija na koju se pepeo deponuje naziva se PEPELIŠTE. U Bosni i Hercegovini za pepelište se često koristi naziv ŠLJAČIŠTE. Pepelišta na kojima se odlaže pepeo nastao sagorevanjem lignitskog uglja zauzimaju više stotina hektara i izdižu se preko 30 m, u visinu. Zbog lakog raznošenja vetrom, pošto maseno prevladava najsitnija frakcija elektrofilterskog pepela, pepelišta su na lošem glasu jer zaprašivanjem ugrožavaju okruženje. Preduzima se veliki broj pasivnih i aktivnih mera na smanjenju aerozagađenja, a potpuna zaštita je samo teorijski moguća.

Pepelišta su potpuno neplodna (jalova) jer je prolaskom kroz ložište i sagorevanjem na visokim temperaturama (oko 1.000 ^oC) uništen sav biološki potencijal. Da bi se formirao biopokrivač potrebno je nanošenje sloja „humusa“ (zemlje) i/ili intenzivno zalivanje i đubrenje posađenih kultura.

U zavisnosti od sastava pepela pepelišta imaju različitu boju, od oker-žute (TE “Gacko”) do različitih nijansa sive (Kolubarske i kostolačke termoelektrane).

Sa inženjerskog aspekta pepelišta su veoma kompleksni hidrotehnički objekti, čije održavanje u stabilnom stanju (geotehnički i ekološki) je komplikovano i skupo.

Pošto najveći deo struje proizvodi iz lignita Srbija spada među najveće „proizvođače“ pepela i ima najveća pepelišta u Evropi.

Pepelište se sreće i kao geografski pojam, naseljeno mesto u opštini Negotino u Makedoniji. Na tom području nalazi se ogoljeni teren istog imena, poznat po tome što je tamo JNA izgradili veliki vojni poligon, koji danas koristi vojska Makedonije i NATO snage. Na tom terenu nalazi se i arheološko nalazište - srednjevekovna nekropola.

Pepelište se retko sreće u savremenim rečnicima srpskog i sličnih jezika u okruženju (barem ja ga nisam sreo). Izuzetak je specifični “roman-rečnik” Mira Vuksanovića “Semolj zemlja”. Tu autor za odrednicu “Javorje” piše “Izgorjela je južnosemoljska šuma. Iz pepelišta se digla trava sa jablanovima i drugim cvijećem”.

Živojin Ivković je napisao roman “Pepelište” (Marks & Bleeds, 2014) “o sramnom događaju s kraja marta meseca 1943. godine koji se odvijao na savskoj obali pred ravnodušnim pogledima Beograđana i o kojem se ćutalo preko 70 godina, o kojem se ni dan danas ne govori”.

Aleksa Šantić (Pesme, I tom, Agencija Tea books, Beograd. 2019) u pesmi Elegija (II) peva:

Zašto se meni javljaš tajno

kada mi duša tiho sniva?

I zašto tvoje oko sjajno

 golemu tugu i jad skriva?

 Zašto me kroz noć staneš zvati

i šta ti jadno srce ište?

Ta ja ti nemam ništa dati

o, ja sam pusto pepelište.