REČ PO RIJEČ (1534)

ĐERĐ LUKAČ  

Piše: Radoja Racanović

Đerđ Lukač (mađ. György Lukács, 1885-1971) je bio mađ. neomarksistički filozof, jedna od ključnih figura zapadnog marksizma, književni kritičar i političar jevrejskog porijekla. Njegov otac Jozef dobio je titulu barona, samim tim je i Đerđ bio baron. Studije prava je završio 1906, a doktorat iz filozofije 1909. Za vrijeme Prvog svjetskog rata i Oktobarske revolucije postao je predani marksista i član KP Mađarske od njenog osnivanja 1918. Nakon poraza Mađarske Sovjetske Republike, koja je trajala svega 4 mjeseca 1919,  Lukač je pobjegao u Beč. Tu je uhapšen, ali nije izručen zahvaljujući zalaganju grupe pisaca, među kojima su bili Tomas i Hajnrih Man. Kasnije je Tomas Man na ličnosti Đerđa Lukača zasnovao Lea Naftu, lik iz romana „Čarobni brijeg“. 1928. izabran je za generalnog sekretara CK KPM, ali je od strane Kominterne ubrzo uklonjen sa tog položaja. Nakon toga povukao se iz aktivne politike i posvetio teorijskom radu. 1930. pozvan je da iz Beča dođe u Moskvu, a istovremeno je bečka policija izdala nalog za njegovo protjerivanje. Kada je stigao u Moskvu, zabranjen mu je povratak, ali mu je omogućeno da predaje na Institutu Marks-Engels. Jedno vrijeme je bio u izgnanstvu u Taškentu, ali je preživio Staljinove čistke, u kojima je stradalo oko 80% mađarskih emigranata u Sovjetskom Savezu.   Nakon povratka u Mađarsku 1945. obavljao je značajne političke funkcije, radio kao univerzitetski profesor i izabran je za akademika. Postoje neslaganja među istoričarima o Lukačevom odnosu prema staljinizmu, a optužen je da je aktivno učestvovao u uklanjanju nezavisnih i nekomunističkih, ali i novim vlastima lojalnih intelektualaca u perodu do 1956. Te godine Lukač je postao ministar u vladi Imre Nađa, koja se suprotstavila Sovjetskom Savezu. Nakon sloma revolucije, krio se jedno vrijeme u ambasadi Jugoslavije, a potom je deportovan u Rumuniju. Za razliku od Nađa, uspio je preživjeti i vratiti se u Budimpeštu 1957. Isključen je iz partije, lišen profesije i uklonjen iz Akademije nauka, nakon čega se potpuno povukao iz javnog života. Ipak, ostao je lojalan KP do kraja života, uvjeren da je marksizam konačno rješenje zagonetke istorije.

Iz predmarksističkog perioda potiču njegova djela Istorija razvoja moderne drame, Hajdelberška estetika, zbirka eseja Duša i oblici, književne kritike Teorija romana i nedovršeni rukopis Tailizam i dijalektika; iz perioda između dva svjetska rata Istorija i klasna svijest, što se smatra njegovim glavnim djelom, Mladi Hegel i Istorijski roman, a iz poslijeratnog perioda Egzistencijalizam ili marskizam, Razaranje uma, Osobenost estetskog i Ontologija društvenog bića.