REČ PO RIJEČ (1434)

UZOV

Piše: Radoja Racanović

Zanimljivo je da među malim brojem četveroslovnih riječi koje završavaju na slovo V najviše ih počinje slovom U.  To su mahom domaće riječi, a u Rečniku srpskog jezika Matice srpske (RMS) može ih se pronaći čak 11 – 7 imenica i 4 pridjeva, što zasigurno nije konačan spisak. Naime, postoji još maltene toliko mogućih smislenih riječi koje zadovoljavaju pomenuti kriterijum, a koje nisu navedene u tom i drugim rječnicima. Neke od njih vjerovatno se mogu pronaći na internetu i u drugim izvorima.

Među pomenutih 11 nalazi se pomalo zaboravljena riječ UZOV, karakteristična za ovaj period krsnih slava i drugih svetkovina. Da je tu riječ teško definisati najbolje govori način na koji je to učinjeno u RMS. Tu piše ovako: ỳзов м обично у изр. ми смо на узову позивамо, зовемо један другог на крсно име, на славу. Iz navedenog teško je zaključiti da li je uzov samostalna riječ, a jeste, i njeno značenje.

Najjednostavnije rečeno, uzov znači „uvijek poziv“ (poziv koji se ne ponavlja, stalni poziv) , tj. „jednom (nekada) si pozvan i više te ne moram(o) zvati“ (1). Naime, prema prastariom običaju, a koji se u mnogim krajevima održao i danas, na krsnu se slavu ne zove već svako zna ko je kod koga (nekada) pozvan. Nerijetko su ti pozivi stari više stotina godina i prenose se sa generacije na generaciju pa se za njih koristi sintagma STARI UZOV.

Uzov ili SLAVSKI UZOV znači i slijedeće: svi koji su pozvani (koji dolaze) na krsnu slavu (2). Obično se slavski uzov zove na svadbu i druga veselja te obavezno na sahranu (tamo gdje se na sahranu zove; ako se ne zove – smatraju se pozvanim).

U najširem etnografskom smislu uzov je vrsta specifične i jasno određene društvene cjeline (3). Svi koji su na istom uzovu međusobno se pozajmljuju u radu, na mobi, slavi, sahrani, daći, i svim drugim društvenim i običajnim skupovima.

Od ove izvedena su riječi UZOVNIK i UZOVNICA. Uzovnik jeste, a uzovnica nije navedena u RMS. Tu se uzovnik opisuje sa „gost, zvanica, uzvanik“ i navodi primjer (Je li gdje moba, on je prvi uzovnik.) iz koga je jasno da to nije najbolji niti jedini opis. Uzovnik je, u skladu sa značenjem riječi uzov navedenim pod (3), pripadnik uzova, onaj koji je na istom uzovu sa domaćinom – saučesnik u veselju, žalosti i grupnim poslovima. Uzovnica je žena uzovnik. Uzovnica je takođe ime sela kod Ljubovije uz istoimenu rječicu.

Uz naprijed navedene sintagme stari uzov i slavski uzov treba definisati i pomenuti izraz BITI NA UZOVU, najbolje na slijedeći način: tradicionalno se pozajmljivati u radu, na mobi, slavi, sahrani, daći, i svim drugim društvenim i običajnim skupovima.