REČ PO RIJEČ (1498)

Piše: Radoja Racanović

ČAADAJEV

Petar Jakovljevič Čaadajev (1794-1856) je bio prvi ruski filozof u modernom smislu te riječi, a kojeg je vlada zvanično proglasila ludim zbog tekstova u kojima je oštro kritikovao realnost života u Rusiji.

Rođen je u imućnoj plemićkoj porodici Čaadajevih, a otac njegove majke bio je akademik i istoričar Mihail M. Ščerbatov, autor sedmotomne edicije „Istorija Rusije od najdavnijih vremena“. Ščerbatovi su bili jedna od najstarijih i najpoznatijih ruskih porodica, potomci Sv. Mihaila Vsevolodoviča (Černigovskog), ruskog kneza iz prve polovine 13. vijeka. Petar i njegov stariji brat Mihail rano su ostali bez roditelja pa ih je pod starateljstvo uzeo ujak knez Dmitrij M. Ščerbatov, u čijem domu su odrasli i stekli široko obrazovanje. Petar se po svemu isticao i postao „pravi unuk svoga djeda, samo bez činova i lenti“.

U maju 1812. g. braća Čaadajev započinju vojničku karijeru u elitnom gardijskom Semjonovskom puku, u kojem je služio i njihov staratelj. Već 1812. g. Petar se borio u čuvenoj bici kod Borodina, potom učestvovao u jurišu na bajonet kod Kuljma i bio nagrađen Ordenom Sv. Ane i pruskim Kuljmskim krstom. 1816. g. unaprijeđen je u konjičkog potporučnika husarskog puka, koji je bio raspoređen u Carskom Selu. Tu se upoznao sa Aleksandrom S. Puškinom, na koga je imao ogroman uticaj. Puškin je Čaadajevu posvetio nekoliko pjesama, najpoznatija nosi naslov »Čaadajevu«, a s njim je upoređivao svog junaka Evgenija Onjegina. Krajem decembra 1820, dva mjeseca nakon pobune u Semjonovskom puku, u kojem je nekada služio, Čaadajev je podnio ostavku i napustio vojnu službu. Time kao da se pobunio protiv sudbine po kojoj je, prema riječima Puškina, “on, koji bi u Rimu bio Brut, u Atini Perikle, ovdje – samo husarski oficir”.

Nakon putovanja po Evropi 1823-26. g. vratio se u domovinu i živio povučeno u jednom podmoskovskom selu, gdje se posvetio čitanju i pisanju, sve do 1831. g. kada se ponovo uključio u društveni život. U tom periodu napisao je svoje glavno djelo, čuvena Filozofska pisma (sačuvano ih je 9), koja su u rukopisnom obliku bila dostupna obrazovanim Moskovljanima i prije objavljivanja prvog od njih (Prvo pismo) u časopisu Teleskop 1836. g. Međutim, „nikada, od kada se u Rusiji piše i čita, od vremena kada je u njoj otpočela pismenost i književnost, nijedan literarni ili naučni događaj, ni prije ni poslije (ne isključujući čak ni smrt Puškina), nije proizveo tako veliki uticaj i tako veliki učinak i nije se širio takvom brzinom i bio praćen takvom neizmjerljivom bukom“ kao Čaadajevljevi stavovi izneseni u tom članku. Nacionalna i patriotska osjećanja Rusa bila su duboko povrijeđena i tražena je oštra reakcija vlasti, koja nije izostala. Časopis je ugašen, a Čadaajevu saopštena odluka vlade da ga proglašavaju ludim. Stavljen je pod ljekarsko-policijski nadzor koji je nakon godinu dana okončan, uz uslov da „više ništa ne smije pisati“. Ipak, kao odgovor na kaznu napisao je djelo „Apologija ludaka“. 
Izdvojene riječi: Apologija ludaka, Vsevolodovič, Kuljm (češ. Chlumec), Kuljmski krst, Orden Svete Ane, Prvo pismo, Semjonovski puk, Filozofska pisma, Čaadajev, Čaadajevi, Čaadajevu, Černigovski, Ščerbatov, Ščerbatovi