REČ PO RIJEČ (2272)

 SNISHODLJIVOST

Tekst sa sajta SLOVENSKO DRUŠTVO 

Rada Stijović: SNISHODLJIVOST – NADMENOST ILI PONIZNOST

Primeri pokazuju da se u starijim potvrdama češće javlja značenje „ljubazan, učtiv, popustljiv, velikodušan“, a da je u novije vreme preovladalo značenje „ponizan“. Kada su u pitanju prevodi sa ruskog jezika, opravdano je upotrebiti značenje „nadmen“.

Književni kritičar, pisac, urednik knjiga Nataša Anđelković obratila nam se pismom: „Kao urednik u Platou, razgovarajući s prevodiocima, susrela sam se nekoliko puta u poslednje vreme sa, za mene, ‘jezičkom nedoumicom’. Radi se o značenju reči, odnosno priloga snishodljivo. Moje je pitanje da li, kada se neko prema nekome odnosi snishodljivo, to znači da je on ponizan prema toj osobi ili, suprotno, da je nadmen prema toj osobi? Ako ne grešim, ovaj oblik je nastao kao spojenica oblika ‘sniza se ophoditi’, ali to mi još uvek ne razjašnjava dilemu sa kojom sam se suočila. Ja sam razumela da je to sniza usmereno na onog ko jeste ili ko sebe svesno stavlja u nisku poziciju pa se iz nje ophodi prema drugome, a eto u razgovoru sa vrlo eminentnim prevodiocem, a potom i tokom čitanja nekih drugih prevoda, došlo je do obrta u razumevanju. Vrlo je moguće da ja grešim u vezi s tim, zato bi mi bilo dragoceno da mi razjasnite značenje ove reči.“

Pridev snishodljiv poreklom je iz ruskog jezika i u ruskom jeziku znači, s jedne strane, „popustljiv, tolerantan, blag, trpeljiv, koji nije zahtevan, koji ne traži mnogo“, a, s druge, „koji na nekoga ili nešto gleda s visine, ohol, nadmen“ (glagol snishodit u ruskom znači „spuštati se, silaziti“). Ako su u pitanju prevodi s ruskog jezika, onda je značenje „nadmen“ moguće i opravdano. Tako je i s prilogom snishodljivoMeđutim, u srpskom jeziku su se razvila drugačija značenja. Šestotomni rečnik srpskohrvatskoga književnog jezika Matice srpske beleži značenje „uslužan, velikodušan, popustljiv, ljubazan“, a jednotomni Rečnik srpskog jezika, takođe u izdanju Matice srpske, značenje „uslužan, ponizan (čovek), koji odaje poniznost (ton, glas)“. Bogata građa na kojoj se izrađuje Rečnik SANU kazuje da se ovaj pridev upotrebljava u različitim značenjima: „blagonaklon, uslužan, dobronameran, velikodušan“ (Prema sirotinji pitom i snishodljiv. Svak je mogao na njegovu plemenitost apelovati – Mićun Pavićević), zatim, „u velikoj meri ljubazan, učtiv, prijatan, predusretljiv, odnosno, koji izražava takve osobine“ ([To je] motiv o gordim lepoticama koje ne haju za svoje snishodljive udvarače – Jaša Prodanović; Bio [sam] veseliji, srećniji no obično. Jer sam vas video tako dobru, tako snishodljivu prema mojoj sestri – Milan Grol; Govorio je kao čovek bistar, s karakterom blagim i snishodljivim – Milan Đ. Milićević). Javlja se i značenje „popustljiv“, čak „preterano popustljiv“, ali je vrlo rašireno i sasvim suprotno značenje, razvijeno upravo zbog te prekomernosti u ophođenju, prekomerne ljubaznosti, popustljivosti, značenje „ponizan, uslužan“ (u mom jezičkom osećanju je to gotovo „udvorički“). To značenje, koje beleži i najsavremeniji Rečnik srpskoga jezika, potvrđuju primeri: Na prvi pogled on se svakom pokazivao kao povodljiv, gibak, snishodljiv do odvratnosti. Svoje mišljenje redovno je podešavao prema mišljenju onoga s kim govori (Ivo Andrić, Travnička hronika); Ne sme se biti nepravično oštar prema malim ni udvorički snishodljiv prema moćnima (Jaša Prodanović, Naši i strani); U sudu sudija se zaboravlja, i vidi samo propis. Snishodljiv za velike i surov za male (Milan Grol: Bomarše, Figarova ženidba). Tako je i sa prilogom snishodljivo: On se vrlo snishodljivo klanja … govori podanički (Borivoje Jevtić, Dani na Miljacki).

Primeri pokazuju da se u starijim potvrdama češće javlja značenje „ljubazan, učtiv, popustljiv, velikodušan“, a da je u novije vreme preovladalo značenje „ponizan“. Kada su u pitanju prevodi sa ruskog jezika, opravdano je upotrebiti značenje  „nadmen“.