REČ PO RIJEČ (1529)

ANASTASIS

Piše: Radoja Racanović

Anastasis je naziv freske na slici, koja se ubraja među najbolja i najpoznatija djela vizantijske umjetnosti. Taj naziv može da se prevede, ali nikada doslovno (grč. Anastasis = Vaskrsenje) već kao Silazak u ad. Dio je impresivnog živopisa koji je naslikan između 1310. i 1320. u nadgrobnoj kapeli carigradske crkve Hora, čuvene po prelijepim freskama i mozaicima u njenoj unutrašnjosti. Početkom XVI v. ta crkva je pretvorena u Kahrije džamiju, a 1948. sekularizovana i pretvorena u muzej.

Profesor istorije umetnosti na Njujorškom univerzitetu Horst Valdemar Janson ovako piše o ovoj fresci:

Slika prikazuje događaj neposredno pred opšte vaskrsenje – Hristov silazak u ad. Okružen blistavim svetiteljskim vencem, Spasitelj je pobedio Satanu i srušio vrata pakla (obratite pažnju na vezanog Satanu kraj njegovih nogu usred neverovatnog mnoštva gvožđurije) i diže Adama i Evu iz mrtvih. Ono što nas najviše zadivljuje u ovom središnom prizoru jeste osobina koju bismo jedva očekivali na osnovu onoga što smo videli dotle od vizantijske umetnosti. Hrist se ovde kreće s izvanrednom fizičkom energijom, vukući Adama i Evu iz groba tako da se čini kao da lete kroz vazduh – veličanstveno izražajna slika božanskog trijumfa. Takav dinamizam bio je nepoznat u starijoj vizantijskoj tradiciji. A sada, ulazeći u XIV vek, pokazuje da je osam stotina godina posle Justinijana vizantijska umetnost još uvek očuvala stvaralačku moć.

Crkva je odredila da se za istinsku ikonu Vaskrsenja Hristovog smatra izobraženje Njegovog silaska u ad. Pored ove, u pravoslavnoj ikonografiji postoje ikone Vaskrsenja koje izobražavaju Hristovo javljanje mironosicama i učenicima. Kao što se u toj drugoj grupi posebnom ljepotom i umjetničkom vrijednošću izdvaja Beli anđeo iz manastira Mileševa, tako se Anastasis iz Hore izdvaja u prvoj grupi.

U opštem smislu anastasis je motiv Hristovog vaskrsenja u vizantijskom slikarstvu, ali nije to jedino značenje tog pojma. Anastasis je, takođe, naziv za kružni, prvoizgrađeni i danas jedini očuvani, u stvari više puta obnavljani, dio Crkve Hristovog groba u Jerusalimu, koju je izgradio Konstantin Veliki 327-335. g. na brdu Golgota. Crkva je bila trodijelna i veća od današnje, a značaj Anastasisa je u tome što je izgrađen tako da okružuje Hristov grob. Po nekim autorima Anastasis je naziv za sveti grob, tj. mjesto vaskrsenja.