REČ PO RIJEČ (1504)

ĐAKONISA

Piše: Radoja Racanović

Uprkos brojnim nastojanjima da se to ospori, đakonise su bile žene đakoni, tj. sveštenici u hrišćanskoj crkvi od apostolskog vremena pa do kraja vizantijske ere. Đakonise su bile posebna i jedina kategorija ženskog sveštenstva u Crkvi, jedna grana đakonske službe sa naročitom odgovornošću za službu među ženama. Međutim, njihov položaj je bio ispod položaja đakona, tj. najniži u jerarhiji. Rukopolagane su na način sličan rukopolaganju đakona, ali ipak različit od njega, pa se za taj čin često koristi izraz rukoproizvedenje ili rukoproizvođenje (grč. hirotesija).

Institucija đakonisa nije bila jednako tretirana u svim crkvenim oblastima, negdje je bila podržavana, negdje tolerisana, a negdje decidirano odbacivana. Opozicija đakonisama ponikla je na Zapadu, gdje je borba protiv njih trajala oko 200 godina i na kraju je završena zabranom njihovog rukopoloženja sredinom VI v. Od tada se na Zapadu đakonisama počinju nazivati supruge đakona. Za razliku od crkve na Zapadu, crkva na Istoku nikada nije zvanično zabranila instituciju đakonisa.

Služba đakonisa je bila naročito cijenjena u Grčkoj pravoslavnoj crkvi, gdje se postepeno ugasila uporedo sa slabljenjem i propašću Vizantijskog carstva, ali ne u potpunosti. Opstala je u pojedinim grčkim manastirima, u kojima se monahinje rukopolažu u đakonise. Pedesetih godina prošlog vijeka u Grčkoj je obnovljena i oživljena služba đakonisa, u Atini je osnovan Fakultet za đakonise i socijalne radnice, međutim samo rijetke od njih su rukopoložene. Čelnik pokreta za obnovu te službe u GPC bio je Evangelos Teodoru, jedan od vodećih grčkih teologa i autor više radova na tu temu. Ova služba nije prekidana ni u Jermenskoj apostolskoj crkvi, gdje i danas ima više đakonisa; vjerovatno ni u drugim drevnoistočnim crkvama. Prošle godine je zvanično obnovljena u Aleksandrijskoj patrijaršiji, a reafirmacija đakonisa se zagovara i u ostalim pravoslavnim, ali i katoličkoj crkvi. 

Kod protestanata, đakonise su žene koja se posvećuju vjerskoj propagandi i karitativnom radu, a neki autori ih nazivaju đakonisinjama. Njih treba razlikovati od žena sveštenica, koje od 1992. postoje u anglikanskoj crkvi, a u evangelističkoj nekoliko decenija ranije; čak se mogu imenovati za biskupe, čemu se oštro protive katolička, pravoslavna i neke protestantske crkve.

Prva poznata đakonisa bila je Fiva iz Kenhreje (blizu Korinta), koju spominje Sveti Pavle u Poslanici Rimljanima, a prva poznata đakonisa koja je mučenički postradala (225. g.) je Tat(i)jana iz Rima. Osim njih dvije kanonizovane su i mnoge druge đakonise: Sv. Justina, Sv. Olimpijada, Sv. Platonida, Sv. Nona (majka Grigorija Bogoslova), Sv. Fovija, Sv. Teosevija... U katoličkoj crkvi su kanonizovane i Sv. Apolonija, đakonisa iz Aleksandrije - zaštitnica stomatologije, Sv. Martina Rimska, jedna od zaštitnica grada Rima i zaštitnica majki koje doje dijete, i Sv. Suzana. Najveći broj đakonisa proslavlja se u GPC, gdje se još navode: Silvina, Prokla, Amprukla, Savinijana, Jelisantija, Martirija i Paladija (iz vremena Sv. Jovana Zlatoustog), zatim Makrina (sestra Sv. Vasilija Velikog), Lampadija, Kelerina, Kasijana, Agalizisa i dr.

Bogorodica Đakonisa (Crkva Bogorodice Đakonise ili Crkva Marije Đakonise) je bila jedna od njavažnijih crkava u Carigradu, podignuta krajem VI vijeka, kasnije pretvorena u Kalender Haneh džamiju.

Na slici je ruska ikona Sv. mučenice Tat(i)jane Rimske, koja je u Rusiji toliko poštovana da se na Zapadu ime Tatjana smatra ruskim. U Rusiji se Tatjanin dan zvanično proslavlja kao Dan ruskih studenata.